Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością a podział majątku wspólnego małżonków

Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje z mocy prawa wspólność majątkowa, która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie jej trwania. Małżonkowie, w trakcie trwania małżeństwa często nawet nie zastanawiają się nad tym co stanowi przedmiot ich majątku wspólnego, a co jest majątkiem odrębnym każdego z nich. Do rozważań i sporów w tym zakresie dochodzi dopiero w momencie rozwodu i ustania ustawowej wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami.

Skład majątku wspólnego

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku wspólnego, prócz przedmiotów nabytych w trakcie trwania małżeństwa, należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, dochody z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Jeżeli jeden z małżonków nabędzie lub obejmie udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w trakcie trwania małżeństwa, a cena udziałów czy też wkład do spółki pochodzić będzie z majątku wspólnego małżonków – to nie powinno rodzić wątpliwości to, że udziały te stanowić będą składnik majątku wspólnego małżonków.

Nie oznacza to, że drugi z małżonków staje się wspólnikiem tej spółki. Wszelkie prawa korporacyjne wykonuje wyłącznie małżonek, który był stroną czynności, na mocy której stał się właścicielem udziałów. Prawo spółek handlowych nie reguluje przecież relacji prawnorodzinnych i majątkowych małżonków, w związku z czym oddzielić należy sferę korporacyjną – tj. relacji na linii spółka – wspólnicy, od sfery rodzinnej – tj. relacji dot. wspólnego majątku małżonków.

Rozdzielenie to jest istotne z punktu widzenia pewności prawa i relacji korporacyjnych w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która jest odrębnym podmiotem prawa.

Podsumowując – wspólnikiem – dla spółki i jej pozostałych uczestników będzie wyłącznie ten małżonek, który nabył udziały w spółce z o.o. (był stroną czynności, stanowiącej podstawę nabycia udziałów). W relacji pomiędzy małżonkami – udziały te będą stanowić składnik ich majątku wspólnego.

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Pojęcie udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. Udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością można definiować na dwóch płaszczyznach:

• jako część (ułamek) kapitału zakładowego,
• jako ogół praw i obowiązków wspólnika w stosunku do spółki (prawo udziałowe).

Udział w rozumieniu części kapitału zakładowego, to określona w złotych wartość liczbowa, stanowiąca sumę wartości nominalnej wszystkich udziałów w spółce.

Udział rozumiany jako prawo udziałowe odnosi się do stosunku uczestnictwa danego podmiotu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i stanowi treść stosunku zobowiązaniowego jaki łączy wspólnika ze spółką. Do tak rozumianego udziału odnosi się m.in. prawo głosu, prawo  do dywidendy czy obowiązki nałożone na wspólnika na mocy umowy spółki czy uchwały wspólników – np. obowiązek dokonania dopłat.

Zysk wypracowany przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością

Zazwyczaj celem, do jakiego powołana jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest prowadzenie działalności gospodarczej. Oznacza to, że zasadniczo jej działalność nakierowana będzie na rozwój spółki i generowanie zysków.

Uzyskaniem przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością zysku zainteresowani będą również jej wspólnicy (udziałowcy). Wynika to z faktu, że wspólnicy uprawnieni są do udziału w zysku, który wynika ze sprawozdania finansowego i jest przeznaczony do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników.

Co do zasady uprawionymi do dywidendy pozostają wyłącznie wspólnicy, którzy posiadali udziały w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku.

Wspólnicy nie muszą być jednak zainteresowani przeznaczeniem zysku do wypłaty na poczet dywidendy. Może się zdarzyć tak, że zgromadzenie wspólników uzna, że wypracowany zysk należy przeznaczyć na kapitał zapasowy czy też rezerwowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Jeżeli udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowią składnik majątku wspólnego małżonków, to czy ten zysk również wchodzić będzie w skład tego majątku? Tak, ale wyłącznie w sytuacji, w której zysk ten zostanie przez zgromadzenie wspólników przeznaczony na wypłaty na poczet dywidendy.

Pamiętać należy, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką kapitałową – osobą prawną. Stanowi ona odrębny podmiot praw i obowiązków. Sam fakt wypracowania przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością zysku nie uzasadnia stwierdzenia, że wspólnikowi przysługuje prawo majątkowe w postaci udziału w tym zysku. Zysk ten pozostaję własnością spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, aż do momentu spełnienia się warunków do jego wypłaty na rzecz udziałowców.

Dywidenda, jako wierzytelność, którą wspólnik może zażądać do wypłaty powstaje dopiero w momencie spełnienia się dwóch przesłanek:

• wykazania zysku w bilansie rocznym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (przesłanka obiektywna),
• powzięcia przez wspólników uchwały o przeznaczeniu określonej części zysku do podziału (przesłanka subiektywna – zależna od decyzji wspólników).

Dopiero spełnienie wyżej wskazanych warunków oraz dokonanie wypłaty dywidendy spowoduje, że ta jako dochód z majątku wspólnego stanowić będzie składnik tego majątku.

Przeznaczenie przez wspólników wypracowanego zysku na kapitał zapasowy czy rezerwowy spowoduje brak powstania dywidendy – co z kolei spowoduje, że nie wejdzie ona do majątku wspólnego małżonków – chyba, że wspólnicy w kolejnych latach postanowią, że zysk z lat poprzednich ma zostać wypłacony na poczet dywidendy.

Podział majątku wspólnego a prawo do dywidendy

Jak wyżej wskazano, wypłacona dywidenda z udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, które stanowią składnik majątku wspólnego wchodzi także w skład tego majątku. Co jednak w sytuacji, w której dochodzi do trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, który prowadzi do rozwodu – a tym samym do ustania między małżonkami wspólności majątkowej łącznej.

W takiej sytuacji sprawa zaczyna się komplikować. Wraz z orzeczeniem rozwodu dochodzi do ustania między małżonkami ustawowej wspólności majątkowej. Współwłasność o charakterze łącznym staje się współwłasnością o charakterze ułamkowym. Co do zasady udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Oznacza to, że posiadane udziały w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – biorąc pod uwagę relacje byłych małżonków – będą przysługiwać każdemu z nich po połowie. Nie oznacza to jednak, że drugi z małżonków automatycznie stanie się wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – jednak z punktu widzenia zabezpieczenia zarówno małżonka będącego formalnie wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a także samej spółki istotnym jest, aby byli małżonkowie sprawnie dokonali podziału majątku, w tym ustalili co się dzieje z udziałami w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Dywidendy, które będą miały zostać wypłacone już po ustaniu wspólności majątkowej – nie będą mogły wejść do majątku wspólnego małżonków, gdyż ten już nie będzie istniał. Będą one stanowiły pożytki prawa jakim są udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego pożytki te będą przypadać w stosunku do wielkości udziałów w prawie jakim są udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialności. Oznacza to, że w przypadku wypracowania zysku przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz podjęcia przez wspólników uchwały w przedmiocie wypłaty dywidendy – co do zasady wypłacona dywidenda w połowie należna będzie byłemu małżonkowi wspólnika.

Należy jednak rozważyć sytuację, w której przez lata wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podejmowali uchwałę o przeznaczeniu wypracowanego zysku na kapitał zapasowy spółki, a dywidenda nie była wypłacana. W tym czasie jeden ze wspólników rozwiódł się – a jego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowiły składnik majątku wspólnego. Czy w takiej sytuacji drugi z małżonków ma prawo do wypracowanego zysku spółki?

W autora nie. Skoro do powstania prawa majątkowego w postaci prawa do dywidendy wymagane jest, prócz wypracowania zysku przez spółkę, podjęcie uchwały wspólników o wypłacie tego zysku – to bez podjęcia tej uchwały nie można mówić o tym, że zysk spółki z ograniczoną odpowiedzialnością miałby stanowić pożytek (dochód) z udziałów posiadanych przez wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Powyższe nie oznacza jednak, że „rozwiedziony” wspólnik w ten sposób „zabezpieczył” środki finansowe, które mogłyby mu przypaść w ramach dywidendy. W sprawie o podział majątku wspólnego sąd dokona również podziału majątku w zakresie posiadanych udziałów. Podział ten może nastąpić w następujący sposób:

• przyznanie udziałów jednemu ze współwłaścicieli w całości z obowiązkiem spłaty drugiego współwłaściciela,
• dokonanie podziału fizycznego udziałów (jeżeli istnieje taka możliwość) i przyznanie na przykład każdemu ze współwłaścicieli połowy udziałów – co może rodzić potencjalnie negatywne skutki dla samej spółki, w której powiększy się skład osobowy,
• sprzedaż udziałów – zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego.

Rozważając sytuację, w której sąd przyzna całość udziałów na rzecz jednego współwłaściciela – dokona on wyliczenia ich wartości, biorąc pod uwagę wypracowany przez spółkę zysk, który został przeznaczony na kapitał zapasowy. Zatem kwota spłaty za udziały, będzie uwzględniała niewypłacony zysk – który wpływał będzie na wartość udziałów.

Na marginesie wskazać należy, że umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską. Rozwiązanie to może być istotne z punktu widzenia zabezpieczenia interesów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Podsumowanie

Zbieg regulacji prawa rodzinnego z prawem spółek handlowych może rodzić wiele problemowych sytuacji, które wpływać będą na działalność spółek handlowych. Podział majątku byłych małżonków rzadko przebiega zgodnie i potrafi trwać latami. W związku z tym, w celu zabezpieczenia interesów spółki warto wprowadzić rozwiązania, które ograniczą ryzyka wejścia do spółki byłego małżonka, a także zminimalizują ryzyko związane z jego żądani finansowymi dot. spółki, w której wspólnikiem jest jeden z małżonków. Działania te najlepiej jest podjąć jeszcze przed objęciem czy nabyciem udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.