Zadośćuczynienie dla przedsiębiorców – uchwała Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 października 2023 r. (sygn. akt. III CZP 22/23) uznał, że osoba prawna może domagać się zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego „k.c.” (obecnie art. 448 § 1 k.c.) w zw. z art. 43 k.c.

Przedstawione SN zagadnienie prawne

Powyższa uchwała zapadła na skutek przedstawienia Sądowi Najwyższemu przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku (postanowieniem z 8 marca 2023 r., I AGa 196/22), zagadnienia prawnego: „Czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste, zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 43 k.c.?

Sąd Apelacyjny zadający pytanie stał na stanowisku, że osobom prawnym nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne. Było to spójne z poglądem wyrażonym już wcześniej, chociażby przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 28 września 1999 r. ( I ACa 464/99). Takie samo stanowisko zajął Rzecznik Praw Obywatelskich, który przyłączył się do przedmiotowego postępowania.

Stan faktyczny

Przedmiotem rozstrzygnięcia sądów była opinia wpisana na portalu Google Maps. Jeden z użytkowników zamieścił tam negatywną opinię o firmie i jej produktach. Spółka domagała się przeprosin, usunięcia opinii i zasądzenia 22 tys. zł zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z 26 maja 2022 r. przychylił się prawie do wszystkich żądań spółki i zasądził na jej rzecz zaledwie 5 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. Apelację złożył pozwany. Sąd Apelacyjny w Gdańsku powziął wątpliwości, czy zasądzenie zadośćuczynienia na rzecz osoby prawnej jest dopuszczalne. Wprawdzie Sąd Apelacyjny uznał, że przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się też do osób prawnych ( art. 43 k.c.), ale orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednolite.

Dotychczasowe orzecznictwo i literalne brzmienie art. 448 § 1 k.c.

Przepis art. 448 § 1 k.c. stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Dotychczas przeważający był kierunek orzeczniczy, zgodnie z którym nie ma możliwości zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz osób prawnych, bowiem osoba prawna jako fikcyjny twór prawa nie może – tak jak osoba fizyczna – przeżywać i doznawać cierpienia, smutku, czy bólu.

Przeciwnicy powyższego poglądu, interpretując art. 43 k.c. przyjmowali, że wszystkie przepisy dotyczące dóbr osobistych mają bezpośrednie zastosowanie względem osób prawnych. Wskazywano bowiem, że krzywda nie musi przejawiać się wyłącznie cierpieniem psychicznym, czy fizycznym a może objawiać się po prostu szkodą niemajątkową a więc taką której nie da się wyrazić w pieniądzu. Co więcej podkreślano, że zadośćuczynienie nie pełni jedynie funkcji kompensacyjnej a również satysfakcjonującą i represyjną.

Zadośćuczynienie dla osób prawnych za naruszenie dóbr osobistych

Wydana uchwała zmienia diametralnie sytuację przedsiębiorców, których dobra osobiste zostały naruszone. Przedsiębiorcy w takiej sytuacji mogą domagać się nie tylko odszkodowania (wyrównania szkody majątkowej), lecz również zadośćuczynienia (wyrównania szkody niemajątkowej, poczucia krzywdy).

Do najważniejszych dóbr osobistych osoby prawnej można zaliczyć m.in. dobrą sławę (renomę), na którą osoba prawna nierzadko pracuje latami. Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o osobie prawnej może doprowadzić do utraty dobrego imienia, a jednoznaczne określenie szkody majątkowej nierzadko nastręcza trudności. Jedna niepochlebna opinia, szczególnie wyrażona w Internecie, może doprowadzić do utraty możliwości biznesowych przez spółkę lub inną osobę prawną. W takich przypadkach określenie szkody, jaką osoba ta poniosła nierzadko jest niemożliwe. Możliwość dochodzenia przez osobę prawną – poza odszkodowaniem – również zadośćuczynienia wzmacnia ochronę osoby prawnej przed bezprawnym naruszaniem jej dóbr osobistych.

Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia

Kwota zadośćuczynienia nie może być ustalana dowolnie, w oderwaniu od okoliczności faktycznych sprawy. Określenie „odpowiedniej” sumy zadośćuczynienia wymaga rozważenia wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności rodzaju naruszonego dobra i rozmiaru doznanej krzywdy, intensywności naruszenia oraz stopnia winy sprawcy, a także sytuacji majątkowej zobowiązanego.

Podsumowanie

Nie pozostawia wątpliwości, że w dobie Internetu, coraz to bardziej postępującej cyfryzacji społeczeństwa, dobra osobiste wszystkich podmiotów „występujących” w sieci, powinny być tak samo, należycie chronione. Uchwała Sądu Najwyższego daje szanse na zrównanie ochrony dóbr osobistych bez rozróżnienia na osoby fizyczne i prawne.

Mimo tego więc, że naruszeń dóbr osobistych, wyrządzonej krzywdy wobec osób prawnych nie rozpatrujemy w kategorii naruszenia uczuć, są to nie mniej ważne wartości, które pozwalają takiej osobie prawnej funkcjonować na rynku. Oczywistym pozostaje, że naruszenia wobec osób prawnych (spółek, fundacji, stowarzyszeń, partii politycznych, jednostek samorządowych) mogą wywrzeć ogromny, negatywny wpływ na działalność tych podmiotów, zniweczyć dotychczasowe działania, czy doprowadzić do konieczności ustania bytu prawnego takiego podmiotu.

Uzasadnienie do niniejszej uchwały Sądu Najwyższego nie zostało jeszcze opublikowane. Pomimo to już teraz wiadomo, że doktryna nie pozostanie obojętna co do tej uchwały. Należy jednak mieć na uwadze, że niezależnie od uchwały każdorazowo to Sąd rozpatrujący daną sprawę będzie decydował o tym, czy skrzywdzonej osobie prawnej należy się zadośćuczynienie, a jeśli tak, to w jakiej kwocie.