Ochronę wynagrodzenia gwarantuje Kodeks pracy (KP), wyznaczając także pracodawcy podstawową rolę płatnika. Pensja należy do praw niezbywalnych, a tym samym pracownik nie może się jej zrzec lub przenieść na inną osobę. Oprócz samych regulacji w KP dotyczących zasad ustalania wysokości, terminów wypłat, formy wraz ze sposobem przekazania, widnieją zapisy ciekawe z punktu widzenia dwóch stanowisk.
Istnieją kwestie prawne, które w głównej mierze dotyczą pracownika lub pracodawcy. Jednakże w przypadku potrąceń z wynagrodzenia zarówno jeden, jak i drugi powinien znać swoje prawa i obowiązki. W jakich sytuacjach możemy zostać dotknięci odjęciem części pensji z konta?
Potrącenia z wypłaty – obowiązek czy środek fakultatywny
Skoro wiemy, że wynagrodzenie podlega ochronie, to o jakim potrąceniu jego części może być mowa? Uspokajamy, pracodawca nie może tego dokonać bez powodu. Wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, których górne granice zostały wskazane w KP. Nie potrzebuje jednak do tego zgody pracownika w formie pisemnej.
Potrącenia należą do zakresu obowiązków pracodawcy. Dokonuje się ich dopiero po odliczeniu:
- składek na ubezpieczenie społeczne,
- zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
- wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, tylko jeśli nie zrezygnował z tego wcześniej (obowiązuje od 1 stycznia 2019 r.),
- składek zdrowotnych.
Wynagrodzenie może zostać pomniejszone w przypadku następujących należności:
- sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
- sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
- zaliczki pieniężne udzielane pracownikowi,
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 KP.
Występuje także grupa potrąceń obligatoryjnych, których potrącenie następuje wyłącznie po wcześniejszym wyrażeniu zgody przez pracownika.
Alimenty
Potrącanie części z wynagrodzenia w celu pokrycia świadczeń alimentacyjnych odbywa się w trybie postępowania egzekucyjnego, czyli za pośrednictwem komornika, lub rzadziej bez takiego trybu. W drugim przypadku wierzyciel samodzielnie udaje się do pracodawcy, przedstawiając mu specjalny wniosek na którym prosi o dokonywanie potrąceń.
Występują dwa przypadki, kiedy nie ma możliwości potrąceń alimentacyjnych bez względu na tryb, a dotyczą one sytuacji, kiedy:
- alimenty mają być potrącone na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma do potrącenia, nie jest wystarczająca do pokrycia wszystkich należności;
- wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trakcie egzekucji sądowej lub administracyjnej.
Przewidywana górna granica potrącenia wynosi wysokość 3/5 wynagrodzenia, czyli 60%.
Potrącenie innych świadczeń
W ramach domagania się spłaty zadłużenia innego niż alimenty dokonuje się na podstawie tytułów wykonawczych w trybach egzekucji sądowej (przez komornika) lub administracyjnej (przez Urząd Skarbowy, ZUS). W zakres wchodzą niespłacane kwoty pochodzące m.in. z:
- kredytów,
- pożyczek,
- czynszu,
- podatków,
- składek na ZUS,
- innych zobowiązań na rzecz budżetu państwa (np. cła, akcyza).
Pomimo tego, że pracodawca dokonuje potrąceń bez zgody pracownika, musi mu pozostawić minimalną kwotę, która pozwoli mu się utrzymać. Maksymalnie może zostać potrącona połowa wynagrodzenia.
Zaliczki pieniężne
Do zaliczek pieniężnych zaliczamy kwoty wypłacane pracownikowi na rzecz wydatków wiążących się z czynnościami służbowymi. Należą do nich obowiązki nałożone przez pracodawcę, z których musi następnie się rozliczyć, czyli np. kwot na benzynę lub kosztów w trakcie podróży służbowej.
Regulacje prawne w tym zakresie wskazują, że potrąceniom podlegają wyłącznie zaliczki wymagalne. Są to te, których termin rozliczenia lub zwrotu upłynął. Ważny jest także fakt, że nie należy utożsamiać tego typu świadczenia z częścią wynagrodzenia wypłacaną na poczet przyszłego (akonto).
Górny limit wyznaczony przez KP wynosi wysokość połowy wynagrodzenia.
Kary pieniężne
Ostatni rodzaj potrąceń, gdzie nie występuje obowiązek uzyskania zgody od pracownika. W jego zakres wchodzą wszelkie kary pieniężne potrącane za:
- nieprzestrzeganie zasad BHP lub przepisów przeciwpożarowych,
- opuszczenie stanowiska pracy bez usprawiedliwienia,
- stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie napojów alkoholowych w czasie wykonywania obowiązków zawodowych.
Wysokość kary nie może przewyższać jednodniowego wynagrodzenia netto. Te znów obliczane jest wg zasad obowiązujących podczas przyznawania ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Potrącenia fakultatywne za zgodą pracownika
Potrącenie za zgodą pracownika jest całkowicie dobrowolne. On sam decyduje oraz przedstawia wniosek deklarujący zgodę na potrącanie części wypłaty z tytułu spłaty należności za np.:
- pożyczki udzielone z kasy zapomogowo-pożyczkowej lub zakładowego funduszu świadczeń socjalnych;
- kredyty bankowe,
- składki związkowe,
- składki na dobrowolne grupowe ubezpieczenie pracownicze.
Potrącenia a świadectwo pracy
Jeżeli następuje rozwiązanie stosunku pracy, przed pracodawcą stoi obowiązek odnotowania zajęcia komorniczego w świadectwie pracy. Powinien tam zawrzeć oznaczenie komornika wraz z numerem sprawy egzekucyjnej oraz wysokość potrąconych kwot.
Przyjmując się do nowego pracodawcy należy okazać prawidłowo wypełnione świadectwo pracy. Osoba zatrudniająca ma następnie obowiązek skierować pismo do komornika wskazanego w dokumentacji, informując go jednocześnie o aktualnym miejscu zatrudnienia. Również poprzedni pracodawca musi otrzymać pismo o nowym stanowisku dawnego pracownika.