Jeżeli egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Jakie są podstawy odpowiedzialności i czy można się od niej uwolnić?
Kiedy członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności?
Członkowie zarządu mogą uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeżeli wykażą, że w odpowiednim czasie zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości, otwarli restrukturyzację, że nie ponoszą winy lub też, że mimo niepodjęcia tych czynności wierzyciel nie poniósł szkody. Wspomniana zasada odpowiedzialności wynika z art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych i stanowi jedynie wstęp do rozważań na temat tej odpowiedzialności. Praktyka stosowania przepisu powiła szereg zagadnień, na które ten przepisy nie dają jednoznacznej odpowiedzi.
Charakter odpowiedzialności
Pierwsze zagadnienie dotyczy rodzaju odpowiedzialności wynikającej z przepisu i sprowadza się do wskazania (spośród kilku stworzonych koncepcji) czy jest to odpowiedzialność gwarancyjna obejmująca całość należności wynikającej z prawomocnego orzeczenia wydanego wobec spółki, czy odszkodowawcza, obejmująca realną szkodę poniesioną przez wierzyciela spółki.
Koncepcja odszkodowawcza
Koncepcja odszkodowawcza opiera się na ogólnych zasadach cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Zagadnienie odpowiedzialności odszkodowawczej było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. akt I NSNc 433/21. Uzasadniając wyrok z dnia 13 grudnia 2022 r. (źródło: sn.pl) SN wskazał, że zasadniczym argumentem na rzecz odszkodowawczego charakteru omawianej odpowiedzialności „jest przewidziana w art. 299 k.s.h., w ślad za art. 298 k.h. i art. 128 rozporządzenia Prezydenta RP z 27 października 1933 r. – Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz.U. nr 82, poz. 602), możliwość uwolnienia się od tej odpowiedzialności przez wykazanie braku szkody.”
Przykład
A był pracownikiem B sp. z o.o. A świadczył pracę zgodnie z umową o pracę, ale B sp. z o.o. nie wypłacała mu wynagrodzenia za dwa miesiące. W efekcie A rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy i pozwał B spółkę z o.o. o zapłatę umówionego wynagrodzenia brutto. Po prawomocnym zasądzeniu i wszczęciu egzekucji okazało się, że B spółka z o.o. jest niewypłacalna, co sprawiło, że egzekucja była bezskuteczna. A zwrócił się więc z roszczeniem przeciwko członkom zarządu B sp. z o.o. Ci w procesie, poza zarzutami mającymi niweczyć roszczenie A, podnosili, że pracownik nie poniósł szkody w dochodzonym zakresie, ponieważ w ramach umowy o pracę otrzymałby wynagrodzenie w wysokości netto bez tej części, którą B sp. z o.o. regulowała jako płatnik, więc de facto wyłącznie kwota netto wynagrodzenia stanowi szkodę, jaką poniósł.
Sąd uwzględnił ten zarzut pozwanych i oddalił powództwo pracownika w części obejmującej różnicę pomiędzy kwotą netto, a kwotą brutto zasądzoną od B sp. z o.o.
Koncepcja gwarancyjna
Koncepcja gwarancyjna stawia członków zarządu w roli gwarantów wypłacalności spółki wobec jej wspólników. Za gwarancyjnym (względnie quasi gwarancyjnym) charakterem odpowiedzialności członków zarządu w ocenie SN przemawia uwolnienie odpowiedzialności członków zarządu w efekcie wykazania przez wierzyciela tylko jednej przesłanki, którą jest bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez niego przeciwko spółce. Wierzyciel nie musi więc wykazywać powstania szkody i jej wysokości (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07).
Przykład
A był pracownikiem B sp. z o.o. A świadczył pracę zgodnie z umową o pracę, ale B sp. z o.o. nie wypłacała mu wynagrodzenia za dwa miesiące. W efekcie A rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy i pozwał B spółkę z o.o. o zapłatę umówionego wynagrodzenia brutto. Po prawomocnym zasądzeniu i wszczęciu egzekucji okazało się, że B spółka z o.o. jest niewypłacalna, co sprawiło, że egzekucja była bezskuteczna. A zwrócił się więc z roszczeniem przeciwko członkom zarządu B sp. z o.o. Ci w procesie, poza zarzutami mającymi niweczyć roszczenie A, podnosili, że pracownik nie poniósł szkody w dochodzonym zakresie, ponieważ w ramach umowy o pracę otrzymałby wynagrodzenie w wysokości netto bez tej części, którą B sp. z o.o. regulowała jako płatnik, więc de facto wyłącznie kwota netto wynagrodzenia stanowi szkodę, jaką poniósł.
Sąd nie uwzględnił tego zarzutu pozwanych i zasądził na rzecz pracownika całą kwotę brutto zasądzoną wcześniej od B sp. z o.o. wraz z kosztami dochodzenia należności w bezskutecznym postępowaniu egzekucyjnym.
Pomimo prowadzenia przez SN rozważań na ten temat SN w wyroku z dnia 13 grudnia 2022 r. (I NSNc 433/21) nie przesądził jednak, która z tych dominujących koncepcji jest właściwa. Zaznaczył tylko, że akceptowalne jest wykazanie przez członka zarządu po stronie powoda szkody w mniejszym rozmiarze, niż wynikająca z tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko spółce.
Okres przedawnienia
Rozstrzygnięcie o charakterze odpowiedzialności rzutuje na długość okresu przedawnienia.
Uznanie, że odpowiedzialność członków zarządu posiada charakter odszkodowawczy sprawia, że okres przedawnienia tych roszczeń (liczony od momentu, w którym wierzyciel powziął wiadomość o bezskuteczności egzekucji) wyniesie trzy lata, nie dłużej jednak niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Ten termin może wynieść nawet 20 lat od tego zdarzenia, gdy członkowie zarządu dopuścili się występku w związku z niezgłoszeniem wniosku o upadłość lub niezaspokojeniem wierzycieli.
Z kolei uznanie, że odpowiedzialność członka zarządu posiada charakter gwarancyjny sprawi, że termin przedawnienia wyniesie 6 lat od umorzenia postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności.
Podsumowanie
Teoria o odszkodowawczym charakterze odpowiedzialności zdobywa ostatnio w orzecznictwie uznanie szersze niż teoria o odpowiedzialności gwarancyjnej. W praktyce oznacza to dla członka zarządu krótszy okres przedawnienia roszczeń (o ile nie zostanie skazany za występek) oraz możliwość zmniejszenia zakresu odpowiedzialności do realnej szkody poniesionej przez wierzyciela.
